Coraz częściej słyszy się opinie, iż w czasach nam współczesnych modele rodziny są na tyle zawikłane, że niemożliwe staje się zrozumienie ich struktury czy relacji wewnątrzrodzinnych. Czy tak jest w istocie i czy to nowe zjawisko?

Tekst: Anna Ceranek-Dadas

Zdjęcie: pixabay.com

Fabuła oparta o typ rodziny zrekonstruowanej jest szczególnie widoczna w baśniach braci Grimm. Kopciuszek, Jaś i Małgosia, Braciszek i siostrzyczka, Królewna Śnieżka to utwory literackie, w których punktem wyjścia akcji jest konflikt pomiędzy członkami tego typu rodziny. Pierwszoplanową rolę odgrywa w nich relacja macocha-pasierb. Baśniowa macocha to zwykle postać, której moralna nikczemność kontrastuje z urodą fizyczną, co potwierdzają m.in. cytaty z Królewny Śnieżki czy Kopciuszka i brzmią mniej więcej tak:”macocha była piękną, ale złą i próżną kobietą”.

Jest ona osobą dominującą w związku, wywierającą presję na małżonku. Pogardza mężem, lekceważy jego uczucia. To ona w jednej z baśni przekonuje męża do pozostawienia dzieci samym sobie. Macocha w skomplikowanych sytuacjach wykazuje się niezwykłą znajomością socjotechnik, dobrze wie, w jaki sposób skutecznie wpłynąć na bezwolnego mężczyznę.

Interesujący problem stanowi wpływ baśniowych stereotypów, w tym przypadku macochy i ojca na jakość rzeczywistych stosunków dzieci-rodzice w rodzinach zrekonstruowanych. Zajmującą byłaby więc próba sformułowania odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu stereotyp okrutnej macochy może powodować niechęć pasierbów do nowej partnerki ich ojca? I odwrotnie, czy implikować może wrogość macochy wobec pasierbów? W praktyce klinicznej często owe przekazy i powstałe z nich nastawienia są tematem pracy terapeutycznej.

Moje czy nasze…

Rodziny zrekonstruowane, zwane inaczej patchworkowymi (od patchworku – w którym małe kawałki materiału zszywa się w większą całość, tworząc nowy, często wielokolorowy wzór) tworzą się w wyniku związku dwóch partnerów, z których chociaż jeden wprowadza swoje dziecko lub dzieci z poprzedniego małżeństwa. Powstaje nowa rodzina ze specyficzną strukturą, układem ról i pozycji poszczególnych jej członków. Zawsze również ulega zmianie klimat emocjonalny rodziny. Zrekonstruowane systemy rodzinne mają znacznie trudniejsze zadania do wykonania aniżeli np. rodziny nuklearne, czyli rodziny małe składające się z rodziców i ich biologicznych dzieci. Rodzice przybrani czują zwykle niepewność, wchodząc w nową rolę, brak im doświadczenia, z drugiej zaś strony napotykają na presję społeczną, aby pełnić swe funkcje rodzinne idealnie.

Według danych z 2017 r. udział małżeństw powtórnych w ogólnej liczbie nowo zawartych wynosi w przybliżeniu 18% -19% i nadal rośnie.

Z tych m.in. powodów partnerzy, którzy tworzą rodziny zrekonstruowane statystycznie wykazują ogólnie mniejsze zadowolenie z życia rodzinnego, w porównaniu do osób tworzących rodziny pełne. Duże wyzwania mają miejsce zwłaszcza w sytuacji, kiedy małżonkowie mają dzieci, dziecko bowiem w rekonstrukcji rodziny jest jej esencją. To właśnie obecność dzieci z poprzednich związków nadaje sytuacji tak specyficzny charakter. Jednak i dzieci mają wyjątkowo trudne zadanie przed sobą, a mianowicie konieczność zaakceptowania a w najgorszym wypadku tolerancji nowej sytuacji życiowej.

Trudny nastolatek?

Szczególnie trudnym może okazać się proces integracji rodziny, której członkiem jest nastolatek. Młodzież w wieku kilkunastu lat w wyniku dojrzewania odseparowuje się emocjonalnie od opiekunów. Po rozstaniu rodziców jego pozycja w domu ulega znaczącej zmianie. Często uczy się współpracować z rodzicem jak dojrzały partner.

Kiedy ojciec lub matka decydują się stworzyć nową rodzinę poprzez powtórne małżeństwo, młodzi ludzie mogą mieć poważne trudności z ponownym wejściem w rolę dziecka i z podporządkowaniem się nowemu opiekunowi. Inną trudność dla dziecka może powodować sytuacja, kiedy nowy związek tworzy się krótko po rozwodzie. Szok spowodowany tak gwałtownymi zmianami, bez możliwości przeżycia emocjonalnej straty jaką z pewnością dla dzieci jest rozwód rodziców, może być dla dziecka niemożliwy do zniesienia, co dalej powodować może fale trudnych emocji  w ich wyniku bunt i odrzucenie nowego, przybranego rodzica.

System rodzinny – szersza rodzina

Często niedoceniany wpływ na stosunki wewnętrzne między członkami nowej rodziny mają pozostali krewni: dziadkowie, teściowie, ciotki, wujkowie itd. Wzajemne relacje członków rodziny zrekonstruowanej z tzw. rodziną szerszą mogą być źródłem dodatkowych konfliktów, czy to jawnych czy ukrytych oraz towarzyszącego im stresu. Ich podłoże tkwi niejednokrotnie w nastawieniu dziadków do zięcia, synowej czy przybranych wnuków. Napięcia w rodzinie wywołać może niezdrowa tendencja do faworyzowania wybranych jej członków. Kiedy łączą się dwie odrębne grupy ludzi w jeden system, częstokroć zdarza się, że każda z nich swoją rodzinę uważa za lepszą. Częste w takich przypadkach jest również zjawisko przedmiotowego traktowania dzieci.

Zazdrosny mężczyzna

W rodzinach zrekonstruowanych bywa i tak, że mężczyźni nie znajdują satysfakcji w pełnieniu roli ojczyma. Nie mogą pogodzić się z koniecznością utrzymywania dzieci innego mężczyzny i często bywają o biologicznych ojców zazdrośni. Obecność pasierbów w domu nieustannie przypomina im o pierwszym związku jego żony i jej miłości do poprzedniego partnera. Inne problemy pomiędzy małżonkami mogą mieć podłoże w różnicy wieku, odmienności wyznawanych wartości, stylu życia i przyzwyczajeń, a także w konfliktach z byłymi partnerami czy trudnościach związanych z obowiązkami wobec dzieci z poprzedniego małżeństwa.

Schematy przetrwania

Niemieccy badacze i terapeuci prowadzący terapię blisko stu rodzin zrekonstruowanych wyróżnili cztery rodzaje strategii przystosowawczych do nowej sytuacji i rozwiązywania towarzyszących jej problemów.

Są to:

• ukrywanie faktu bycia w rodzinie zrekonstruowanej,
  nadmierne zaangażowanie rodzica przybranego (np. macocha próbuje „być lepsza od matki”),
• funkcjalizowanie jednego członka rodziny (funkcjalizowanie np. wspólnego dziecka lub doszukiwanie się przez męża w żonie jedynie roli matki),
• odsunięcie/wyłączenie z systemu rodzinnego jednego członka rodziny.

Jak widać, osoby tworzące rodzinę zrekonstruowaną napotykają na swej wspólnej drodze wiele problemów. Zdarza się jednak, że ponowne małżeństwo stanowi dobre rozwiązanie problemów rozbitej rodziny. Przywraca życiu domowemu bezpieczną formę, w której oboje rodzice podejmują obowiązek wspólnego wychowania dzieci.

Budowanie zdrowych relacji rodzinnych

Tak jak w przypadku innych problemów natury psychicznej, nie ma tu jedynej słusznej drogi postępowania. W psychoterapii osób tworzących rodziny zrekonstruowane wypracowuje się sposoby rozwiązywania problemów, rozpatrując każdy przypadek indywidualnie, jednak ogólny cel terapeutyczny stanowi integracja rodziny. Dostępne sposoby pracy terapeutycznej zakładają zarówno psychoterapię indywidualną, par, jak i rodzinną. Pocieszający jest fakt, że pogłębiając świadomość w zakresie własnych emocji i ich wpływu na bliskich, choćby poprzez aktywne uczestnictwo w procesie terapeutycznym, możemy uleczyć relacje w rodzinie. Tam bowiem, gdzie zmienia się choć jeden element systemu, zmianie ulega cały system.

Problematyka rodzin patchworkowych w Polsce jest spychana na margines życia społecznego. Liczba tego typu rodzin konsekwentnie rośnie, niestety zbyt mało poświęca się im uwagi. Potrzeby: edukacji, zaangażowania społecznego, ogólnodostępnych modeli wsparcia metodami psychoterapeutycznymi wydają się obecnie coraz bardziej wyraźne i wymagające uznania.

CZYTAJ RÓWNIEŻ:

[recent_posts category=”all”]