O związkach polifenolowych wspomina się najczęściej w kontekście diety bogatej w substancje przeciwzapalne i antyoksydanty, która ma być odpowiedzią na zagrażające nam choroby cywilizacyjne. Wyniki wielu badań wskazują, że polifenole z owoców i warzyw mają istotne znaczenie w profilaktyce tych schorzeń.

Tekst: Beata Woźniak

Zdjęcie: pixabay.com

Polifenole są związkami o zróżnicowanej budowie chemicznej występującymi powszechnie w roślinach. Odgrywają w nich różne role, np. są częścią mechanizmu obronnego przed grzybami i bakteriami chorobotwórczymi czy przed promieniowaniem UV. Organizmy zwierzęce nie wytwarzają tych związków, ale mogą być one pobierane wraz z pokarmami roślinnymi. W naszej diecie źródłem polifenoli są m.in. warzywa, owoce, rośliny strączkowe, zboża, orzechy, nasiona, grzyby, zioła i przyprawy, herbata, kakao, oliwa z oliwek.

Kiedy okazało się, że to, co korzystne dla samych roślin, może również sprzyjać zdrowiu ludzi, zainteresowanie tymi związkami wzrosło, a wiele z nich doczekało się gruntownych badań. Okazało się, że budowa polifenoli nadaje im właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu mogą wspomóc obronę organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Mają wpływ na aktywność wielu enzymów, wykazują działanie przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe oraz uszczelniające naczynia krwionośne. Oprócz tego redukują negatywne skutki stresu i obniżają poziom cholesterolu we krwi.

Inne przeciwutleniacze

Najlepiej, gdy ich działanie wspiera obecność innych przeciwutleniaczy – wraz z kwasem askorbinowym (wit. C), karotenoidami (np. beta-karoten) i tokoferolami (wit. E) mogą być istotnym elementem profilaktyki chorób cywilizacyjnych. Nie są to jednak związki odporne na obróbkę surowca, dlatego tak ważna jest urozmaicona dieta i dostarczenie organizmowi potrzebnych składników z różnych grup produktów.

Choć polifenole są bardzo liczną grupą związków chemicznych, najpowszechniejsze z nich to flawonoidy, fenolokwasy i garbniki, występujące zwłaszcza w liściach, skórce owoców, tkankach kwiatowych i zdrewniałych częściach (łodyga, kora). Główną ich funkcją jest nadanie barwy roślinie oraz ochrona przed szkodliwymi związkami z zewnątrz i promieniowaniem UV. Flawonoidy to grupa wykazująca zarówno działanie antyoksydacyjne, jak i przeciwzapalne. Dzieli się je kilka grup: flawony, flawonole, flawanony, izoflawony, antocyjanidyny i katechiny.

Stilbeny to niewielka grupa związków, wśród których największą karierę zrobił resweratrol, występujący w skórce winogron, a więc także w czerwonym winie, poza tym w jagodach, żurawinie i orzeszkach ziemnych. Spożywanie produktów bogatych w resweratrol sprzyja profilaktyce chorób układu krążenia, a związek pomiędzy regularnym piciem umiarkowanych ilości czerwonego wina a długością życia i mniejszym ryzykiem tych schorzeń wciąż budzi wiele emocji i doczekał się bardzo rozbieżnych wniosków. Przeciwnicy wprowadzenia do diety czerwonego wina są zdania, że Francuzi, Włosi i Hiszpanie mogą być chronieni przed chorobami układu sercowo-naczyniowego nie przez szlachetny trunek, lecz za sprawą diety śródziemnomorskiej.

Polifenole

Do polifenoli zalicza się także kurkuminę, z którą wiąże się wiele kontrowersji – niektóre badania wskazują na duże możliwości kurkuminy w chemoprewencji, czyli jednej z najbardziej obiecujących metod łączącej różne rodzaje profilaktyki nowotworowej. Chemoprewencja wykorzystuje naturalne bądź syntetyczne związki chemiczne w celu hamowania, opóźnienia lub odwrócenia procesu rozwoju raka.

Głównym problemem związanym z wykorzystaniem kurkuminy jako środka chemoprewencyjnego u ludzi jest jej niewielka wchłanialność z przewodu pokarmowego, słaba rozpuszczalność w płynach ustrojowych oraz niska biodostępność, dlatego pojawiają się głosy, że mimo pozytywnych rezultatów badań na szczurach, nie sprawdzi się ona w terapii nowotworów u ludzi. Lignany należą do fitoestrogenów i znajdują się w roślinach strączkowych, zbożach, owocach, algach, dobrym ich źródłem jest siemię lniane, oliwa z oliwek i nasiona sezamu.Nazywane są również hormonami roślinnymi, gdyż działają na organizm podobnie jak estrogeny. Lignany mają też silne właściwości antyoksydacyjne, antynowotworowe i pomagają regulować gospodarkę hormonalną.

Antocyjany to naturalne barwniki roślinne (od czerwonego po ciemnofioletowy). Ich źródłem są czerwone i fioletowe owoce i warzywa, m.in. aronia, jagoda, czarna porzeczka, ciemne winogrona, borówka amerykańska, owoc czarnego bzu, śliwki, również czerwona kapusta, bakłażan, żurawina, maliny czy truskawki. Antocyjany uszczelniają naczynia krwionośne, wspierają zdrowie oczu i działają przeciwzapalnie – wykazano że produkty obfitujące w te związki mogą też korzystnie wpływać na profil lipidowy, a więc normować poziom cholesterolu.

Aby zapewnić organizmowi ochronę przed stresem oksydacyjnym i zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych, warto włączyć do diety większe ilości surowych owoców i warzyw, nie tylko dlatego, że będą one dobrym źródłem związków polifenolowych, lecz także dostarczą niezbędnych dla zachowania zdrowia witamin, składników mineralnych i błonnika.

Płynne złoto, czyli skarby ukryte w oliwie

Nawet do 3 proc. miąższu oliwek mogą stanowić polifenole. Ich ilość i jakość w dużym stopniu zależy od obróbki – najwięcej, około 500 mg/l tych związków, znajduje się w oliwach z pierwszego tłoczenia. Ważny jest też moment zbioru – optymalny jest wtedy, gdy powierzchnia owocu zaczyna ciemnieć, gdyż najwięcej polifenoli znajduje się w owocach na początku tego procesu. Istotny wpływ na jakość produktu ma także metoda zbioru. Za najlepszą, ale też pracochłonną praktykę uznaje się ręczne zbieranie oliwek. 

Wśród polifenoli występujących w oliwie z pierwszego tłoczenia na szczególną uwagę zasługują oleuropeina i hydroksytyrozol (oraz pochodne – oleocanthal i oleaceina), które mają udokumentowane właściwości przeciwutleniające i przeciwmiażdżycowe, wiąże się również z nimi nadzieje na działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i w profilaktyce choroby Alzheimera.

Pobierz najnowsze wydanie Mojej Harmonii Życia!

Viva Zioła! Sprawdź!