W starożytnym Egipcie grzyby, ze względu na wspaniały zapach i smak, uważane były za pokarm godny faraonów. W krajach Orientu stosowane były jako lekarstwo przedłużające życie oraz remedium na choroby wirusowe i inne dolegliwości. A w Europie Wschodniej zbieranie dziko rosnących grzybów w celach konsumpcyjnych jest zwyczajem, a w Polsce ma długą tradycję.

Tekst: Kazimierz Kopczyński 

Zdjęcia: Pixabay.com

Znany zielarz Andrzej Czesław Klimuszko przed prawie 30 laty zalecał delikatną kurację grzybami tym chorym, których organizmy były do ostateczności wycieńczone różnymi schorzeniami, osiągając zwykle dobre efekty. O dobroczynnej roli grzybów jadalnych wnioskował stąd, iż w pobliżu gatunków silnie trujących dla równowagi biocenozy rosną grzyby jadalne, które muszą posiadać wielkie siły dobroczynne, pozornie nieodczuwalne, ale tak mocne jak trucizna tamtych. W całej przyrodzie bowiem panuje równowaga wartości biologicznych. W świetle współczesnych badań naukowych efekty lecznicze Klimuszki wydają się być zrozumiałe i uzasadnione.

Uważa się obecnie, iż grzyby:

• zapobiegają niepożądanej koagulacji krwi, czyli tworzeniu się zakrzepów, wykryto w nich szereg związków przeciwdziałających nadmiernej krzepliwości krwi, zwłaszcza adenozynę, obecną również w cebuli i czosnku;
• obniżają poziom cholesterolu, zamiast tłuszczów zawierają duże ilości ryboflawiny i niacyny;
• przeciwdziałają tworzeniu się komórek nowotworowych – szczególne znaczenie mają stosowane w leczeniu onkologicznym polisacharydy grzybowe, selen łagodzący skutki chemioterapii i radioterapii, oraz zapobiegają metastazie ( przerzutom nowotworowym), witamina D, która hamuje proces angiogenezy (powstawania mikronaczyń w obrębie guzów nowotworowych);
• wzmacniają układ odpornościowy, aktywizując limfocyty T i makrofagi oraz stymulując produkcję interferonu, a także przyspieszając wytwarzanie interleukiny-1 i interleukiny-2;
• są cennym źródłem fizjologicznie aktywnych związków indolowych, zwłaszcza prekursorów pochodnych indolowych, posiadających działanie antydepresyjne i antyoksydacyjne, jak L-tryptofan, tryptamina, serotonina i melatonina.

Jedną z substancji aktywnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu jest selen. Najważniejszą jego funkcją jest tworzenie silnego antyutleniacza, enzymu zwanego peroksydazą glutationową. Chroni on czerwone krwinki i błony komórkowe przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. Ważny jest także dla funkcjonowania układu odpornościowego oraz tarczycy. Liczne badania potwierdzają, że selen zmniejsza ryzyko występowania wszystkich nowotworów. A w szczególności raka wątroby, prostaty, jelita grubego oraz raka płuc. Zawartość selenu zależy od gatunku grzyba, a także miejsca i roku zbioru, jednak jest on jednym z pierwiastków chemicznych zawsze obecnych w grzybach.

Czy wpływają na naszą odporność?

Spośród szeregu występujących w grzybach związków najlepiej poznanymi metabolitami są polisacharydy, a w szczególności β-glukan. Glukany występują w niewiarygodnie różnorodnych konfiguracjach odzwierciedlających zakres ich biologicznego działania. Najaktywniejsze w stymulowaniu odporności okazały się glukany z rozgałęzieniami β-1,3 i β–1,6. Ogólnie rzecz biorąc wzrostowi rozmiaru i złożoności rozgałęzień towarzyszy wzrost aktywności biologicznej. Jednakże zdaniem niektórych badaczy, stosowanie mieszanki różnych gatunków grzybów z szeroką różnorodnością glukanów może spowodować zwiększone działanie odpornościowe.

Glukany nie są łatwo dostępne bez uprzedniego wygotowania grzybów w celu rozbicia struktury ścian ich komórek. Gotowanie grzybów jest podwójnie istotne. Powoduje ono, że są strawne oraz uwalniają polisacharydy, które w przeciwnym razie pozostają w niestrawnych strukturach komórkowych. Badania nad różnorodnością polisacharydów i ich aktywnością biologiczną w ostatnich latach zostały zakrojone na dość szeroką skalę. Znanych jest kilkaset gatunków grzybów, które zawierają polisacharydy pobudzające układ odpornościowy i działające antynowotworowo.

Warto w tym miejscu nadmienić, iż choć niektórzy autorzy wskazują na znaczną zawartość β-glukanów w pieczarkach oraz w grzybach shiitake, są jednak doniesienia o rakotwórczym i mutagennym działaniu tych grzybów. W pieczarkach wykryto rakotwórczą agarytynę. Czynnikami rakotwórczymi są również pochodne hydrazyny powodujące m. in. guzy jelita grubego u zwierząt doświadczalnych. Substancje te stwierdzono u niektórych gatunków pieczarek, a także w grzybach shiitake. Wskazana jest więc tutaj duża ostrożność. Znany słowacki mykolog Pavol Škubla jest zdania, iż żadnej pieczarki nie można zalecić do konsumpcji.

Oprócz selenu i β–glukanu grzyby zawierają jeszcze inne cenne dla zdrowia substancje.

Witamina D

Wskazać tu należy w szczególności na witaminę D. Składnik ścian komórkowych grzybów-ergosterol – w obecności światła słonecznego lub innego źródła promieni ultrafioletowych jest przetwarzany w witaminę D2.

Witamina ta pełni niezwykle istotną rolę prewencyjną przeciwko nowotworom, gdyż powoduje nasilenie fagocytozy (pochłaniania i niszczenia komórek nowotworowych) oraz ułatwienie innych funkcji immunomodulacyjnych. Jest też odpowiedzialna za absorpcję wapnia i fosforu, co powoduje prawidłowy wzrost kości i zapobiega osteoporozie. W ostatnich fascynują- cych odkryciach stwierdzono, że poziom witaminy D wzrasta nawet stukrotnie podczas suszenia grzybów w słońcu w stosunku do grzybów suszonych w ciemności.

Grzyby zawierają m.in. witaminy B, C, E i K. Bogate są również w różne pierwiastki, m. in. wapń, potas, żelazo, magnez, cynk, chrom, miedź. W owocnikach grzybów znajduje się błonnik pokarmowy, a kompozycja wolnych i związanych aminokwasów jest porównywalna do występujących w proteinach zwierzęcych, co może mieć szczególne znaczenie dla osób na diecie wegetariańskiej.

Wartość zdrowotna wielu grzybów jadalnych jest stale potwierdzana, na co wskazuje bogata literatura przedmiotu z ostatnich lat, w tym różne doniesienia naukowe z dziedziny onkologii i immunologii. Zwraca się uwagę na to, że substancje mające duże znaczenie dla kształtowania odporności organizmu i zapobiegania nowotworom, takie jak β–glukan, selen, niektóre witaminy, składniki mineralne, występują łącznie w grzybach, które wskutek tego uzyskują szczególną wartość zdrowotną. Mitem okazuje się rozpowszechnione mniemanie o jedynie smakowych i aromatycznych walorach grzybów.

Ekoterapia

Wspomnijmy jeszcze na koniec o grzybobraniu, wpisującym się w szeroko pojętą ekoterapię, przez którą należy rozumieć terapeutyczne oddziaływanie środowiska naturalnego. Pobyt w lesie wzmacnia w sposób dający się udowodnić system immunologiczny. Atmosfera zieleni i lasu obniża poziom hormonów stresu: kortyzolu i adrenaliny. Aktywuje natomiast nerw błędny odpowiedzialny za spokój człowieka i jego regenerację.

Wędrówki po lesie obniżają ciśnienie krwi i uspokajają częstotliwość bicia serca. Terapia leśna pomaga w zwalczaniu cukrzycy typu 2. Jak wynika z badań, obszary zalesione to miejsca na ziemi, gdzie ludzie rzadziej zapadają i umierają na raka niż w obszarach niezalesionych. Pobyt w lesie i grzybobranie to także przeżycie estetyczne i intelektualne. Fascynacja logiką i harmonią, jaka tkwi w przyrodzie zaspokaja w człowieku potrzebę ładu i zrozumienia świata. Daje mu poczucie sensu wynikające z bycia integralną cząstką tego świata.

Artykuł powstał we współpracy z Instytutem Zielarstwa Polskiego i Terapii Naturalnych.

Dr Kazimierz Kopczyński – psycholog i ekolog, absolwent podyplomowych studiów z geriatrii i opieki długoterminowej w Uniwersytecie Jagiellońskim. A także z prawa medycznego, bioetyki i socjologii medycyny w Uniwersytecie Warszawskim. Członek Polskiego Towarzystwa Botanicznego i Polskiego Towarzystwa Mykologicznego. Współautor książek „Kamień w religii, kulturze i sztuce”, „Krajobraz przyrodniczy i kulturowy. Próba ujęcia interdyscyplinarnego” oraz rozdziału o grzybach w monografii „Przyroda Gminy Skwierzyna”.

Kliknij w obrazek i pobierz nowy numer za darmo!